Przepisy prawa regulują i ograniczają uprawnienie do rozpowszechniania wizerunku. Nawet wykorzystywanie wizerunków osób powszechnie znanych nie jest dowolne i podlega ograniczeniom. Kiedy i w jakich celach można wykorzystywać wizerunek osób zgodnie z prawem?
Przepisy prawa nie definiują pojęcia „wizerunku”. Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego PWN, wizerunek to czyjaś podobizna na rysunku, obrazie, zdjęciu, sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana.
Można zatem przyjąć, że wizerunek to pewien zespół charakterystycznych cech zewnętrznych danej osoby fizycznej składający się z obrazu fizycznego, głosu i innych elementów umożliwiających identyfikację danej osoby.
Jak wynika z definicji słownikowej, wizerunek to nie tyle wygląd lecz utrwalenie czyjejś podobizny (na rysunku, obrazie, zdjęciu, filmie lub innym nośniku) w taki sposób, że ta osoba może zostać rozpoznana.
I tak na przykład, fotografia osoby z czerwonym irokezem, tatuażem na szyi oraz dziesięcioma kolczykami w jednym uchu, której twarz zostałaby zasłonięta, byłaby niewystarczająca do rozpoznania mieszkańca gminy liczącej 100 tys. mieszkańców, ale w pełni wystarczająca w przypadku gminy liczącej tysiąc mieszkańców. W tym drugim przypadku możemy zatem mówić o ewentualnym wykorzystywaniu wizerunku, ponieważ osoba uwieczniona na zdjęciu jest identyfikowalna w swojej społeczności.
Zgodnie z poglądami doktryny i orzecznictwa, wizerunek człowieka zaliczany jest także do danych osobowych – co ma znaczenie np. w przypadku stosowania monitoringu wizyjnego przez różne podmioty, które stają się wówczas administratorami danych w odniesieniu do przetwarzanych wizerunków osób trzecich. Muszą w związku z tym spełnić szereg obowiązków wynikających m.in. z art. 13 lub 14 RODO.
Wizerunek jest zaliczany także przez kodeks cywilny (dalej również jako k.c.) do dóbr osobistych człowieka podlegających ochronie prawnej. Zgodnie z art. 23 k.c.: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Rozpowszechnienie wizerunku zgodnie z prawem
Wykorzystywanie czyjegokolwiek wizerunku (w tym osób powszechnie znanych), nie może odbywać się samowolnie lecz zgodnie z przepisami prawa. W celu rozpowszechniania wizerunku musi istnieć podstawa prawna.
Artykuł 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: ustawa o prawie autorskim), wskazuje ww. podstawy prawne. Są to:
- zgoda osoby, której wizerunek ma być rozpowszechniany,
- osoba, której wizerunek uwidoczniono, otrzymała zapłatę za pozowanie (chyba że wyraźnie inaczej zastrzeżono, np. w umowie),
- rozpowszechnianie wizerunku dotyczy osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
- rozpowszechnianie dotyczy wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości (zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza).
Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku
Ustawodawca nie przewidział żadnych szczególnych wymogów co do formy udzielenia zgody. W związku z czym zgoda ta może zostać wyrażona w dowolny sposób, byleby była jednoznaczna oraz świadoma. Oznacza to, że osoba udzielając zgody powinna być świadoma czasu, miejsca i charakteru udostępnienia swojego wizerunku. Ze względów dowodowych najbardziej pożądaną formą uzyskania zgody na rozpowszechnianie wizerunku jest forma pisemna.
Pozowanie
Pojęcie „pozowania” na gruncie art. 81 ustawy o prawie autorskim należy rozumieć ściśle – nie można interpretować go w sposób rozszerzający. W związku z tym przesłanka ta będzie miała zastosowanie przede wszystkim do modeli (zarówno zawodowych, jak i amatorów). Pamiętać należy, że przesłanka ta zawiera w istocie dwa elementy, które muszą być spełnione łącznie – pozowanie oraz otrzymanie umówionej zapłaty za tę czynność.
Osoba powszechnie znana a zgoda na wizerunek
Do kategorii osób powszechnie znanych (publicznych) „należą zarówno osoby sprawujące funkcje publiczne, jak i osoby, które nie pełniąc ich, odgrywają rolę w różnych dziedzinach życia publicznego, takich jak: polityka, życie społeczne, kultura, sztuka, a pośród nich – aktywni w tych ostatnich dziedzinach, cieszący się znacznym zainteresowaniem publiczności i mediów artyści, gwiazdy rozrywki” (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27.10.2013 r., sygn. akt: I CSK 739/12).
Pojęcie „osoby powszechnie znanej” jest zatem rozumiane szeroko i dotyczy nie tylko postaci obecnych na scenie politycznej, publicystycznej, czy naukowej, lecz również artystów, piłkarzy, celebrytów, którzy stanowią obiekt zainteresowania mediów oraz publiczności.
Zgodne z prawem rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej wymaga łącznego spełnienia określonych warunków:
- wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez osobę powszechnie znaną funkcji publicznych (a zatem nie podczas rodzinnego grilla, opalania się na plaży, czy koszenia trawnika),
- wykorzystanie wizerunku powinno być związane z wykonywaniem przez osobę publiczną funkcji politycznych, społecznych lub zawodowych. Powyższe wyklucza zatem rozpowszechnianie wizerunku bez zgody osoby powszechnie znanej w celach komercyjnych czy marketingowych.
Szczegóły całości
Nie jest wymagana zgoda na rozpowszechnianie wizerunku osoby, jeśli stanowi ona jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, czy publiczna impreza – przy czym wyliczenie to ma charakter jedynie przykładowy. Jeśli zatem wizerunek danej osoby stanowi wyłącznie element akcesoryjny danej całości, czyli w razie usunięcia tego wizerunku – charakter i przedmiot całości nie uległby zmianie – to rozpowszechnianie nie wymaga zezwolenia. Przesłankę tę wyjątkowo starannie należy każdorazowo analizować i badać, czy może mieć ona zastosowanie do konkretnego przypadku. Wydaje się bowiem, że ma ona charakter najbardziej ocenny spośród powyżej wymienionych.
Podsumowując
Przepisy prawa dają w pewnych przypadkach możliwość rozpowszechniania wizerunku i nie zawsze niezbędna jest zgoda osoby zainteresowanej. Należy jednak pamiętać, że wizerunek jest dobrem osobistym podlegającym ochronie prawnej, i jakiekolwiek jego wykorzystywanie musi odbywać się na podstawie jednej z czterech przesłanek omówionych wyżej.
